جانماز یا سجاده فرشی کوچک است که مسلمانان بر کف اتاق یا زمین میگسترند و روی آن نماز میگزارند.
سجاده یا جانماز نوعی قالیچه است که مسلمانان بر آن نماز می گزارند.
در صدر اسلام سجاده وجود نداشته و در ابتدای پیدایش آن، به این دلیل که سنت پیامبر نبوده، از سوی بسیاری از مسلمانان با آن مبارزه میشده و از جمله در دوران بنی امیه سجادهها را می سوزاندند.
سجاده را معمولاً بعد از نماز جمع (لوله یا تا) میکنند. از خرافات گذشتگان این بوده که اگر جانماز جمع نشود شیطان به روی آن خواهد رفت و نماز خواهد گذاشت.
طرح اصلی سجاده معمولاً محراب است.
نقش قندیل، ستون و سر ستون هم در سجاده معمول است.
دوران طلایی بافت سجاده اوایل سدهٔ هفدهم م. ( یازدهم ه. ق.) بوده است.
شیعیان در بالای محراب، یا در حاشیه سجاده کتیبههایی به نام معصومین - و اشعاری در مدح ایشان- و کلماتی چون "یاهو" یا حروف ابجد مانند ۱۲۱ (یا علی)، ۱۱ (هو) نقش میکرده اند.
در حالی که سجادههای ایرانی با گل و بوته و نقش جانوران زیاد دیده شده، سجادههای مناطق دیگر - مانند آسیای صغیر- هرگز با شکل حیوانات دیده نمیشود.
سجادههای بافت بلوچ، افغان و ترکمن رنگ متن قرمز سیر، ارغوانی تیره یا مشکی دارند.
نحوه ی مفروش کردن مساجد و نمازخانه ها با سجاده فرش
یکی از عوامل مهم در انتخاب موفق یک سجاده فرش و مفروش نمودن مسجد، نصب موفق و با کیفیت آن است.
در کنار آن خرید یک فرش سجاده خوب و با کیفیت حائز اهمیت می باشد. نصب، برش و دوردوزی سجاده فرش شامل مراحل مختلفی می باشد:
1- سفارش گرفتن
برای نصب تمیز و باکیفیت سجاده فرش، قبل از تولید لازم است طول و عرض مسجد و طول صف نمازگزاران و همچنین جهت قبله تعیین و در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد. تا طول سجاده ها و سایز رول ها هماهنگ با آن ایجاد شود.
شایان ذکر است که برای مساجدی که قبله مایل دارند تعیین دقیق و منظم صف های نماز برای سجاده فرش ها امکان پذیر نیست.
2- تعیین جهت قبله
لازم است که قبل از مفروش کردن مسجد، نصاب جهت قبله را با استفاده از قبله نما، به صورت دقیق مشخص می کنند.
در انجام این کار باید دقت لازم مبذول داشته شود، چرا که در صورت اشکال در تعیین دقیق قبله در هنگام نصب ممکن است در طول رول ها کوتاه شود و یا ضایعات ناشی از نصب افزایش یابد.
3- مفروش کردن با استفاده از فرش سجاده
طی این مرحله دو نکته اساسی و قابل توجه وجود دارد.
نکته اول سطح زیر آن می باشد و در مواقعی که سجاده فرش از کیفیت بالا برخوردار بوده و سنگین میباشد، لازم است که مستقیماً روی کف زمین پهن شده و در زیر آن موکت نصب نباشد.
چنانچه فرش سجاده بر روی موکت نصب شود (بطوریکه در بعضی مساجد دیده می شود)، امکان جمع شدن و چروک شدن و تا خوردن قسمت هایی از فرش سجاده وجود دارد.
نکته مهم بعدی روش نصب آن می باشد که دو روش برای نصب سجاده فرش ها وجود دارد: آجری و موازی.
در روش موازی ستون های سجاده فرش ها در ردیف های پشت سر هم دقیقاً موازی باهم قرار می-گیرند، اما در روش آجری هر سجاده فرش در ردیف بعدی بین دو سجاده در ردیف قبلی قرار می گیرد و حالت شطرنجی دارد.
مزیت روش آجری نسبت به روش موازی این است که امکان برخورد نمازگزاران در هر ردیف با نمازگزاران ردیف قبل یا بعد خود وجود ندارد.
4- نحوه ی برش سجاده فرش ها
دو عامل مهم تأثیرگزار در کیفیت برش وجود دارد.
الف- اندازه ستون های موجود در نمازخانه ها یا مساجد باید به دقت اندازه گیری شده و با زاویه دقیق و مناسب دور آن برش داده و سجاده فرش نصب شود.
ب- در برش کناره های سجاده فرش در حاشیه دیوارها باید دقت زیادی به کار گرفته شود تا بدون انحراف و با کیفیت برش داده شود.
در کنار دیوارها کف زمین نباید مشخص باشد و همچنین سجاده فرش اضافی بر روی لبه دیوار نباشد.
5- دوردوزی سجاده فرش ها
دوردوزی صحیح، تمیز و با کیفیت رول های فرش سجاده ای پارامتر نهایی در نصب سجاده فرش است.
در هنگام دوردوزی رول های فرش سجاده باید دقت شود که رنگ نخ های زیرین مشخص نباشد.
بنابراین بین نخ های زیگزاگ نباید فاصله باشد و دوخت به صورت کاملاً توپر انجام شود.